ERKEN OKURYAZARLIK (YEŞEREN OKURYAZARLIK)

ERKEN OKURYAZARLIĞIN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ

    Öncelikle erken okuma yazma kavramını açıklayarak başlayayım. Erken okuryazarlık süreci çocuğun zorunlu ilkokul okul hayatı başlamadan önceki dönemdir. Yani, doğumla birlikte başlar. Kitaplarla, yazılarla tanışma, genel olarak temel sistemi öğrendiği bir süreçtir.

     Bu süreçte amaç çocukların yetişkinler gibi okuyup yazmasını öğretmek değil, okuryazarlığa dair genel kavramları benimsetmektir. Yetişkinler gibi okuyup yazabilmeyi öğrenme süreci ilkokulda başlamalıdır. Örneğin, her harfin bir sesin simgesi olduğunu bilmeleri erken okuryazarlık becerilerinden biridir. Çocuk harfi gördüğü zaman, harfin sesini çıkartabilmesidir. Hikâye kitabını açtıklarında cümlelere soldan sağa doğru okunduğunu öğrenmeleri bu süreçteki amaçlar arasındadır.  Bunun yanında, her yazının, kelimenin bir varlığı temsil ettiğini bilmesi de erken okuryazarlık becerilerindendir.          

    Yukarıda yazılan becerilerin ilkokula başlamadan önce kazandırılması gerektiğinden aile ve anaokulu öğretmenleri önemli rol oynamaktadırlar. Anaokulunda erken okuryazarlığı teşvik edici aktiviteler yapılırken evde bu çalışmaların olmaması çocuğun yeterince benimseyememesine neden olur. Ama öğretmenlerle iletişim içerisinde olunduğunda ebeveyn çocuğunun ihtiyaçlarını ve beklentilerini daha iyi anlar. Ayrıca sınıfta gördüğü aktivitelerin benzerlerini de yaparak çocuğunun gelişimine katkıda bulunur.

    Önerim şudur ki çocuğun ev ile okul arasındaki erken okuryazarlık deneyimleri arasında büyük farklılıklar olmaması için anne-baba ve öğretmen sıkı bir iletişim, paylaşım içinde olmadırlar. Öğretmen ve aile arasındaki bağ sadece çocukların erken okuryazarlık becerilerine katkı sağlamayacak aynı zamanda ebeveynlerini ve öğretmenini iyi ilişkiler içinde gördüğünde çocuk iki ortamda da mutlu olacak, psikolojik açıdan kendini rahat hissedecektir. Bunların yanında erken okuma yazma yetileri gelişirken aynı zamanda çocukların dil becerileri de gelişmektedir. Dil gelişimi de sosyal ve zihinsel gelişim alanlarıyla sıkı bir şekilde bağlıdırlar. Ve dil tüm gelişim alanlının ön koşulu gibidir.  Örneğin, yaşıtlarıyla parkta oynamak isteyen bir çocuk ilk önce sözel olarak ne oynamak istediğini söylemek, oynarken düşüncelerini arkadaşlarıyla paylaşmak ister.  Düşüncelerini ifade etme seviyesi yeterli veya üst seviyede olan bir çocuk rahatlıkla sosyalleşebilir. Arkadaşları ile keyifli zaman geçirebilirler. Ve böylelikle sosyal becerileri de hızla ilerler.  Sonuç olarak, erken okuryazarlık becerileri çocuğun doğumuyla başlayıp aile ve öğretmen işbirliğinde çalışmayla devam eden, diğer tüm gelişim alanlarına katkısı olan önemli bir süreçtir.

ERKEN OKURYAZARLIĞI DESTEKLEYEN UYGUN EV ORTAMI

   Yazımın ikinci kısmında evde erken okuryazarlık becerilerini geliştiren verimli ev ortamı nasıl olmalı konusunun üzerinde duracağım. Ebeveynin çocukla karşılıklı iletişime geçtiği, çocukların ilgilerine göre günlük okuma yazma aktiviteleriyle meşgul oldukları ortamlara zengin okuryazarlık ortamı denir. Bu ortamın temel özellikleri; okuma yazma ile ilgili materyallerin çok çeşitli ve ilgi çekici olması, ortamın; davetkâr, rahat ve çocuk için her an ulaşılabilir olmasıdır.  Bu ortamda yazı veya harfler bolca bulunur. Örneğin, takvimler, mutfakta dolaplarına asılan yemek tarifleri, el ilanları veya alfabe oyuncakları evde zengin okuryazarlık ortamı oluştururken yardımcı olacak materyallerden birkaçıdır. Bir diğer materyal çeşidi ise okuma materyalleridir. Bunlar; kitaplar, fotoğraf albümleri, dergiler, gazeteler, yemek kitapları, haritalar, kitapçıklar olabilir. Yazı yazmayı öğrenmesi için seçilen materyaller ise kalemler, tebeşirler, sünger şekiller, boş kâğıtlar, yazı tahtaları, boya fırçaları vb. olabilir.

ÇOCUKLARINIZLA YAPILABİLECEĞİNİZ ETKİNLİKLER

Aile ve çocukların ortaklaşa yaptıkları yazma çalışması etkinlikleri aşağıdaki örneklere benzer etkinlikler olabilir.

v  Çocuğunuzla birlikte aile günlüğü tutabilirsiniz. İsterseniz yaşadığınız önemli olayları çocuğunuzla birlikte günlüğünüze yazar isterseniz de her akşam o gün yaşadıklarınızı yazarsınız. Önemli olan nokta; uygularken çocuğunuzun fikirlerini anlamanız gerektiğini unutmamaktır. Siz deftere yazarken de her kelimeyi heceleyerek sesli bir şekilde söylemeniz, cümleniz bittikten sonra da parmaklarınızla takip ederek akıcı bir şekilde çocuğunuza okumanız onun erken okuryazarlığa dair daha önce belirttiğimiz temel becerileri kazanmasını sağlayacaktır.

v  Çocuğunuzla birlikte market alışveriş listesini hazırlayabilirsiniz. Hatta bunu bir oyuna bile çevirebilirsiniz. Çocuğunuza “Buzdolabında kaç domates var? 30 saniyede bakalım sayabilir ve yanıma gelebilecek misin?” gibi cümlelerle bu süreci daha eğlenceli hale getirebilirsiniz.

v  Evinizdeki eşyaların üzerine o eşyanın adını yapışkanlı kâğıtlara yazabilirsiniz. Çocuklarınız her eşyayı gördüğünde nasıl yazıldığını da görecektir.

v  Çocuklarınızla düzenli bir şekilde çocukların ve yetişkinlerin kütüphanelerine gidebilir, orada birlikte zaman geçebilirsiniz. Kitap okumanın dışında kütüphanedeki kitapların dizilme sistemini anlatabilir, en eski veya son çıkan kitapları gösterebilirsiniz. İnanın çocuğunuzun ilgisi çekecektir. Daha sonra eve geldiğinizde çocuklarınızdan o gün yaşadıklarını, hissettiklerini, gördüklerini resimlemelerini isteyebilirsiniz. Anı veya günlük defterinize yapıştırabiliriz en sonunda. Bu etkinlik, çocuğunuzun sadece dil gelişimine katkı sağlamayacaktır, aynı zamanda çocuğunuzun genel kültürünü, kitaba olan ilgisini arttıracaktır, Son olarak, yapmış olduğu resimlerin saklanması, anı defterine yapıştırılması onun ürünlerinin değerli olduğu hissi uyandıracaktır.

Yazmış olduğum etkinlikleri uygulamanız dileğiyle.

KAYNAKÇA

Dunst, C. j.,   Simkus,  A. &  Hamby, D. W.(2012).   Children’s story retelling as a

            literacy and language enhancement strategy. Center for Early Literacy, 5(2), 1-14

Sheridan, S. V., Knoche, L.V.,  Kupzyk,  K.A., Edwards,C. P., & Marvin, C. A. (2011) . A randomized trial examining the effects of parent engagement on early language and literacy: The Getting Ready intervention. Journal of School Psychology, 49, 361–383

Sheridan, S. V., Knoche, L.V.,  Kupzyk,  K.A., Edwards,C. P., & Marvin, C. A. (2011) . A randomized trial examining the effects of parent engagement on early language and literacy: The Getting Ready intervention. Journal of School Psychology, 49, 361–383

  Mullis, R. L., Mullis, A. K., Cornille, T., Ritchson, A. D., & Sullender, N. L. (2004). Early Literacy Outcomes and Parent Involvement (Tech. Rep. No. 1). Tallahassee, Florida: Florida State University Family Institute, Outcome & Evaluation Unit.

Center For Early Literacy. (tarih yazılı değil) Literacy-Rich Environments [PowerPoint slides]. Alındı:  http://www.earlyliteracylearning.org/ta_pdf/SelfGuided_Module_LRE.pdf

Neuman, S.B., Koh, S. & Dwyer, .J. (2008). CHELLO: the child/home environmental language and literacy observation. Early Childhood Research Quarterly, 23, 159–172

 Saracho, O.N. , Spodek , B.  (1998) . A play foundation for family literacy. International Journal of Educational Research, 29, 41-50

 Neuman, S.B., Koh, S. & Dwyer, .J. (2008). CHELLO: the child/home environmental language and literacy observation. Early Childhood Research Quarterly, 23, 159–172